||om tat sat||

सुंदरकांड.
अथ एकादशस्सर्गः

महाकपिः तां मंडोदरिः सीता इति बुद्धिं अवधूय अवस्थितः बभूव। सीतां प्रति अपरं चिंतां जगाम॥
भामिनी सीता रामेणा वियुक्ता स्वप्तुं न अर्हति । भोक्तुं न । न अलंकर्तुं । न पानं उपसेवितुम्॥ न अन्यं नरं उपस्थातुं सुराणां ईश्वरम् अपि न । रामः समः त्रिदशेष्वपि न कश्चित् विद्यते॥ हनुमान् अयं अन्यः इति निश्चित्य पानभूमौ चचार।

तत्र पराः कांताः क्लीडितेन क्लांताः तथा अपराः कांताः गीतेन (क्लांताः)॥ अपराः कांताः नृत्तेन च क्लांताः ।तथा अपराः पानविप्रहताः क्लांताः । अपराः स्त्रियः मुरजेषु मृदंगेषु पीठिकासु च संस्थिताः ॥ तथा अपराः स्त्रियः आस्थरण मुख्येषु संस्थिताः । हरियूथपः विभूषणेन भूषितैः रूपसल्लापशीलेन युक्तगीतार्थभाषिणा देशकालाभियुक्तेन युक्त वाक्याभिधायिना रताभिरतसंसुप्तं सहस्रेण अंगनानां ददर्श॥

तासां मध्ये महाबाहुः राक्षसेश्वरः यथा महति गोष्ठे गवां मध्ये वृषः इव शुशुभे ॥ ताभि परिवृतः सः राक्षसेंद्रः स्वयं यथा महारण्ये करेणुभिः परिकीर्णः द्विपः इव शुशुभे॥

ततः महात्मनः हरिशार्दूलः सर्व कामैः उपेतां पानभूमिं च तस्य रक्षः पतेः गृहे ददर्श॥ तत्र पानभूमौ मृगाणां महिषाणां च वराहाणां च मांसानि भागशः न्यस्तानि ददर्श॥ हरिशार्दूलः रौक्मेषु विशालेषु भाजनेषु अर्थभक्षितान् मयूरान् तथा कुक्कुटान् ददर्श॥शल्यान् दधिसौवर्चलायुतान् वराहवार्ध्राणसकान् मृगमयूरांश्च हनुमान् अन्ववैक्षत॥ विविधान् सिद्धान् क्रकरान् चकोरान् महिषान् एकशल्यांस्च छगांश्च उच्चवचान् लेह्यान् पेयान् विविधानि भोज्यानि च हनुमान् अन्ववैक्षत ॥ तथा आम्ललवणोत्तंसैः विविधैः रागषाडभैः अपविद्धैः महाधनैः हारनूपुरकेयूरैः पानभाजनविक्षिप्तैः विविधैः फलैश्च कृतपुष्पोपहारा भूः अधिकं श्रियं पुष्यति॥ पानभूमिः तत्र तत्र विन्यस्तैः सुश्लिष्ठैः शयनासनैः विना वह्निं प्रदीप्तेव उपलक्ष्यते ॥ बहुप्रकारैः विविधैः नरसंस्कारसंस्कृतैः कुशल संपृक्तैः पृथक् पानभूमि गतैः मांसैः ॥

दिव्याः प्रसन्नाः विविधाः सुराः शर्कराssसव माध्वीक पुष्पासव फलासवाः कृतसुराः अपि तैस्तैः विविधैः वासचूर्णैः पृथक् पृथक् मृष्टाः॥ बहुशंस्थितैः माल्यैश्च संतता हिरण्मयैः स्फाटिकैरपि विविधैः भाजनैः जाम्बूनदमयैः अन्यैः करकैः अभिसंवृता भूमिः शुशुभे॥ कपिः तदा राजतेषु जाम्बूनदमयेषु कुंभेषु भूरि पानश्रेष्ठं तत्र ददर्श ह॥ स महाकपिः पूर्णानि शीधोः भाजनानि शातकुम्भानि मणिमायानि च रजतानि च अपश्यत्॥ क्वचित् अर्थावशेषाणि क्वचित् सर्वशः पीतानि क्वचित् नैव प्रपीतानि पानानि ददर्श ह॥ क्वचित् विविधान् भक्ष्यांश्च क्वचित् पानानिभागशः क्वचित् अवशेषाणि पश्यन् विचचार ह॥ क्वचित् प्रभिन्नैः करकैः क्वचित् आलोलितैः घटैः क्वचित् संप्रुक्तमाल्यानि जलानि च फलानि च हनुमान् ददर्श॥

अत्र नारीणां शयनानि पुनः बहुधा शुभ्राणि काश्चित् वरांगानाः परस्परं समाश्लिष्य सुप्ताः । काश्चित् निद्राबलपराजिताः अन्यस्याः स्वपंत्याः वस्त्रं आहृत्य परिधाया सुप्ताः अबलाः । तां हनुमान् ददर्श)॥

तासां गात्रजं वस्त्रं माल्यांश्च उछ्छ्वासवातेन मंदं अनिलं प्राप्य इव नात्यर्थं चित्रं स्पंदते॥ तत्र मारुतः शीतस्य चंदनस्य शीथोः मधुरस्य च विविधस्य माल्यस्य विविधस्य धूपस्य च विविधं गंधं बहुधा उद्वहन्॥ तदा पुष्पके विमाने स्नानानाम् चंदनानां च धूपानां चैव सुरभिः गंधः मूर्चितः प्रववौ॥

तत्र राक्षसालये अन्याः श्यामावदाताः काश्चित् वरांगनाः कृष्णाः काश्चित् प्रमदाः कांचनवर्णांग्यः ॥ निद्रावशत्वाच्च मदनेन च विमूर्छितम् प्रसुप्तानां तासां रूपं यथा प्रसुप्तानां पद्मिनीनां इव आसीत् ॥ सुमहातेजः कपिः एवं सर्वं रावणांतः पुरं अशेषेण ददर्श । जानकीं च नददर्श॥

तथा स्त्रियः निरीक्षमाणः सः महाकपिः धर्मसाध्वसशंकितः महतीं चिंतां जगाम॥ प्रसुप्तस्य परदारावरोधस्य इदं मम निरीक्षणम् अत्यर्थं धर्मलोपं करिष्यति ॥ मे दृष्टिः परदाराणां विषयवर्तिनी न हि अत्र मया परदारापरिग्रहः दृष्टश्च ॥ मनस्विनः निश्चितैकांतचित्तस्य तस्य पुनः कार्यनिश्चयदर्शिनी अन्या चिंता प्रादुरभूत् ॥ विश्वस्ताः सर्वाः रावणस्त्रियः मया कामं दृष्टाः मे मनसः किंचित् वैकृत्यं उपजायते हि॥शुभ असुभासु अवस्थासु सर्वेषाम् इंद्रियाणां प्रवर्तने मनः हेतुः । मे मनः तच्च सुव्यवस्थितम्॥ वैदेही अन्यत्र परिमार्गितुं मया न शक्या हि सदा संपरिमार्गने स्रियः स्त्रिषु दृश्यंते ॥ यस्य सत्वस्य या योनिः तत् तास्याम् परिमार्ग्यते नष्टा प्रमदा मृगीषु परिमार्गितुं न शक्या ॥तत् मया शुद्धेन मनसा इदं सर्वं रावणांतः पुरं मार्गितुं । जानकी तु नदृश्यते इति॥ देवगंधर्वकन्याश्च नागकन्याश्च अवेक्षमाणः हनुमान् वीर्यवान् जानकीं नैव अपश्यत॥ वीरः कपिः तत्र तां अपश्यन् अन्याः परस्त्रियः पस्यश्च तदा अपक्रम्य प्रद्यातुं उपचक्रमे॥

श्रीमान् सः मारुतिः आपानभूमिं उत्सृज्य भूयः परं यत्नं आस्थितः तत् विचेतुं उपचक्रमे॥

इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे आदिकाव्ये वाल्मीकीये
चतुर्विंशत् सहस्रिकायां संहितायाम्
श्रीमत्सुंदरकांडे एकादशस्सर्गः॥
||Om tat sat||

_______________________

సుందరకాండ.
అథ ఏకాదశస్సర్గః

మహాకపిః తాం మండోదరిః సీతా ఇతి బుద్ధిం అవధూయ అవస్థితః బభూవ| సీతాం ప్రతి అపరం చింతాం జగామ||
భామినీ సీతా రామేణా వియుక్తా స్వప్తుం న అర్హతి | భోక్తుం న | న అలంకర్తుం | న పానం ఉపసేవితుమ్|| న అన్యం నరం ఉపస్థాతుం సురాణాం ఈశ్వరమ్ అపి న | రామః సమః త్రిదశేష్వపి న కశ్చిత్ విద్యతే|| హనుమాన్ అయం అన్యః ఇతి నిశ్చిత్య పానభూమౌ చచార|

తత్ర పరాః కాంతాః క్లీడితేన క్లాంతాః తథా అపరాః కాంతాః గీతేన (క్లాంతాః)|| అపరాః కాంతాః నృత్తేన చ క్లాంతాః |తథా అపరాః పానవిప్రహతాః క్లాంతాః | అపరాః స్త్రియః మురజేషు మృదంగేషు పీఠికాసు చ సంస్థితాః || తథా అపరాః స్త్రియః ఆస్థరణ ముఖ్యేషు సంస్థితాః | హరియూథపః విభూషణేన భూషితైః రూపసల్లాపశీలేన యుక్తగీతార్థభాషిణా దేశకాలాభియుక్తేన యుక్త వాక్యాభిధాయినా రతాభిరతసంసుప్తం సహస్రేణ అంగనానాం దదర్శ||

తాసాం మధ్యే మహాబాహుః రాక్షసేశ్వరః యథా మహతి గోష్ఠే గవాం మధ్యే వృషః ఇవ శుశుభే || తాభి పరివృతః సః రాక్షసేంద్రః స్వయం యథా మహారణ్యే కరేణుభిః పరికీర్ణః ద్విపః ఇవ శుశుభే||

తతః మహాత్మనః హరిశార్దూలః సర్వ కామైః ఉపేతాం పానభూమిం చ తస్య రక్షః పతేః గృహే దదర్శ|| తత్ర పానభూమౌ మృగాణాం మహిషాణాం చ వరాహాణాం చ మాంసాని భాగశః న్యస్తాని దదర్శ|| హరిశార్దూలః రౌక్మేషు విశాలేషు భాజనేషు అర్థభక్షితాన్ మయూరాన్ తథా కుక్కుటాన్ దదర్శ||శల్యాన్ దధిసౌవర్చలాయుతాన్ వరాహవార్ధ్రాణసకాన్ మృగమయూరాంశ్చ హనుమాన్ అన్వవైక్షత|| వివిధాన్ సిద్ధాన్ క్రకరాన్ చకోరాన్ మహిషాన్ ఏకశల్యాంస్చ ఛగాంశ్చ ఉచ్చవచాన్ లేహ్యాన్ పేయాన్ వివిధాని భోజ్యాని చ హనుమాన్ అన్వవైక్షత || తథా ఆమ్లలవణోత్తంసైః వివిధైః రాగషాడభైః అపవిద్ధైః మహాధనైః హారనూపురకేయూరైః పానభాజనవిక్షిప్తైః వివిధైః ఫలైశ్చ కృతపుష్పోపహారా భూః అధికం శ్రియం పుష్యతి|| పానభూమిః తత్ర తత్ర విన్యస్తైః సుశ్లిష్ఠైః శయనాసనైః వినా వహ్నిం ప్రదీప్తేవ ఉపలక్ష్యతే || బహుప్రకారైః వివిధైః నరసంస్కారసంస్కృతైః కుశల సంపృక్తైః పృథక్ పానభూమి గతైః మాంసైః ||

దివ్యాః ప్రసన్నాః వివిధాః సురాః శర్కరాssసవ మాధ్వీక పుష్పాసవ ఫలాసవాః కృతసురాః అపి తైస్తైః వివిధైః వాసచూర్ణైః పృథక్ పృథక్ మృష్టాః|| బహుశంస్థితైః మాల్యైశ్చ సంతతా హిరణ్మయైః స్ఫాటికైరపి వివిధైః భాజనైః జామ్బూనదమయైః అన్యైః కరకైః అభిసంవృతా భూమిః శుశుభే|| కపిః తదా రాజతేషు జామ్బూనదమయేషు కుంభేషు భూరి పానశ్రేష్ఠం తత్ర దదర్శ హ|| స మహాకపిః పూర్ణాని శీధోః భాజనాని శాతకుమ్భాని మణిమాయాని చ రజతాని చ అపశ్యత్|| క్వచిత్ అర్థావశేషాణి క్వచిత్ సర్వశః పీతాని క్వచిత్ నైవ ప్రపీతాని పానాని దదర్శ హ|| క్వచిత్ వివిధాన్ భక్ష్యాంశ్చ క్వచిత్ పానానిభాగశః క్వచిత్ అవశేషాణి పశ్యన్ విచచార హ|| క్వచిత్ ప్రభిన్నైః కరకైః క్వచిత్ ఆలోలితైః ఘటైః క్వచిత్ సంప్రుక్తమాల్యాని జలాని చ ఫలాని చ హనుమాన్ దదర్శ||

అత్ర నారీణాం శయనాని పునః బహుధా శుభ్రాణి కాశ్చిత్ వరాంగానాః పరస్పరం సమాశ్లిష్య సుప్తాః | కాశ్చిత్ నిద్రాబలపరాజితాః అన్యస్యాః స్వపంత్యాః వస్త్రం ఆహృత్య పరిధాయా సుప్తాః అబలాః | తాం హనుమాన్ దదర్శ)||

తాసాం గాత్రజం వస్త్రం మాల్యాంశ్చ ఉఛ్ఛ్వాసవాతేన మందం అనిలం ప్రాప్య ఇవ నాత్యర్థం చిత్రం స్పందతే|| తత్ర మారుతః శీతస్య చందనస్య శీథోః మధురస్య చ వివిధస్య మాల్యస్య వివిధస్య ధూపస్య చ వివిధం గంధం బహుధా ఉద్వహన్|| తదా పుష్పకే విమానే స్నానానామ్ చందనానాం చ ధూపానాం చైవ సురభిః గంధః మూర్చితః ప్రవవౌ||

తత్ర రాక్షసాలయే అన్యాః శ్యామావదాతాః కాశ్చిత్ వరాంగనాః కృష్ణాః కాశ్చిత్ ప్రమదాః కాంచనవర్ణాంగ్యః || నిద్రావశత్వాచ్చ మదనేన చ విమూర్ఛితమ్ ప్రసుప్తానాం తాసాం రూపం యథా ప్రసుప్తానాం పద్మినీనాం ఇవ ఆసీత్ || సుమహాతేజః కపిః ఏవం సర్వం రావణాంతః పురం అశేషేణ దదర్శ | జానకీం చ నదదర్శ||

తథా స్త్రియః నిరీక్షమాణః సః మహాకపిః ధర్మసాధ్వసశంకితః మహతీం చింతాం జగామ|| ప్రసుప్తస్య పరదారావరోధస్య ఇదం మమ నిరీక్షణమ్ అత్యర్థం ధర్మలోపం కరిష్యతి || మే దృష్టిః పరదారాణాం విషయవర్తినీ న హి అత్ర మయా పరదారాపరిగ్రహః దృష్టశ్చ || మనస్వినః నిశ్చితైకాంతచిత్తస్య తస్య పునః కార్యనిశ్చయదర్శినీ అన్యా చింతా ప్రాదురభూత్ || విశ్వస్తాః సర్వాః రావణస్త్రియః మయా కామం దృష్టాః మే మనసః కించిత్ వైకృత్యం ఉపజాయతే హి||శుభ అసుభాసు అవస్థాసు సర్వేషామ్ ఇంద్రియాణాం ప్రవర్తనే మనః హేతుః | మే మనః తచ్చ సువ్యవస్థితమ్|| వైదేహీ అన్యత్ర పరిమార్గితుం మయా న శక్యా హి సదా సంపరిమార్గనే స్రియః స్త్రిషు దృశ్యంతే || యస్య సత్వస్య యా యోనిః తత్ తాస్యామ్ పరిమార్గ్యతే నష్టా ప్రమదా మృగీషు పరిమార్గితుం న శక్యా ||తత్ మయా శుద్ధేన మనసా ఇదం సర్వం రావణాంతః పురం మార్గితుం | జానకీ తు నదృశ్యతే ఇతి|| దేవగంధర్వకన్యాశ్చ నాగకన్యాశ్చ అవేక్షమాణః హనుమాన్ వీర్యవాన్ జానకీం నైవ అపశ్యత|| వీరః కపిః తత్ర తాం అపశ్యన్ అన్యాః పరస్త్రియః పస్యశ్చ తదా అపక్రమ్య ప్రద్యాతుం ఉపచక్రమే||

శ్రీమాన్ సః మారుతిః ఆపానభూమిం ఉత్సృజ్య భూయః పరం యత్నం ఆస్థితః తత్ విచేతుం ఉపచక్రమే||

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే ఏకాదశస్సర్గః||

||om tat sat||